Borci sahranjeni na Partizanskom spomen-groblju u Mostaru
Partizanski spomenik u Mostaru obavijen je velovima tajni, a cilj našeg sajta je da pokušamo da nađemo odgovore na bar neka od postavljenih pitanja. U ovom članku razmatramo da li na lokalitetu ima sahranjenih boraca, i konkretnije, koji borci su tamo sahranjeni.
/Fotografija na naslovnici: Saveta Radan, majka palog borca Bore Radana/
I sam naziv lokaliteta “Partizansko spomen-groblje” sugeriše da je ono za neke pale borce spomen-groblje, dok je za druge zaista groblje, odnosno da su sahranjeni u okviru spomenika. Da počnemo odgovor na ova pitanja sa onim borcima za koje je potvrđeno da nisu sahranjeni na Partizanskom spomeniku.
U tu grupu ubrajamo stradale u koncentracionim logorima (po prirodi svojih pogibija njihova tijela nisu nikad pronađena), poginule tokom Pete ofanzive na Sutjesci (njihovi posmrtni ostaci su položeni u zajedničku kosturnicu na Tjentištu), te pojedinačne slučajeve, kod kojih grobno mjesto nikad nije pronađeno, poput: Hasnija Kruškonja, pilot Franjo Intihar. Vjerovatno nisu prenešeni borci koji su poginuli na udaljenim lokacijama, kao što je potvrđeni slučaj pilota Saliha Islamovića koji je poginuo i sahranjen u Bengaziju u Libiji. Moguće je da u tu grupu spada i Mladen Avdalović koji je poginuo u Svilajncu (zabilježeno je da 1945. godine njegova majka još tražila njegov grob). Spomen-ploče ovih boraca su posebno važne, jer je ovo često jedino mjesto sa spomenom njihovog imena, i jedino mjesto koje se može posjetiti i na koje se može položiti cvijeće. Takođe, nekoliko porodica je potvrdilo da su borci sahranjeni na drugim lokacijama: Luka Cvitković, Mirko Andrić.
S druge strane, sredinom šezdesetih godina XX vijeka, u vrijeme izgradnje Partizanskog spomen-groblja, započeta je kampanja lociranja grobova palih partizana i prenosa njihovih kostiju u spomen-kosturnicu spomenika. To se prvenstveno odnosilo na poznata mjesta pogibija po okolnim mjestima u Hercegovini (na primjer, za vrijeme četničkog puča), ili mjesta zajedničkih streljanja, poput Ovojaka.
Potvrdu o sahranjivanju na Partizanskom spomen-groblju dobili smo od članova pojedinih boračkih porodica. Otvaranju prvobitnih grobnih mjesta obično su prisustvovali članovi porodice u društvu oficijalnih lica, često predstavnika SUBNOR-a, te radnika koji bi otkopali grob.
Brojni članci iz doba izgradnje Partizanskog spomen-groblja (primjeri u prilogu dole) navode namjeru lociranja i sahranjivanja 600-800 boraca. Prilikom proglašenja nacionalnog spomenika 2006. godine, navedeno je 560 sahranjenih boraca.
Trenutno je moguće potvrditi da su sredinom šezdesetih, kada je napravljen Partizanski spomenik, slijedeći borci otkopani iz svojih tadašnjih grobnih mjesta i preneseni u kosturnicu. (Spisak nije konačan, i zapravo, radi se tek o do sada potvrđenom broju palih boraca koji su sahranjeni na Partizanskom.) Ukoliko imate podatke o drugim borcima koji su takođe sahranjeni na ovom lokalitetu, molimo da nas kontaktirate.
Borci sahranjeni na Partizanskom spomen-groblju:
Ovom spisku možemo dodati i druge borce poginule na slijedećim lokacijama: u Dramiševu (30), Konjicu (11), Bjelimićima (7), Glavatičevu (12), Rujištu-Zijemljima (15), Jablanici (3), Prozoru (7), Gacku (5), BIleći (3), Ljubinju (6), Stocu-Berkovićima-Hrgudu (5), Trebinju (3), Stjepan Križu (Kamena) (23), Ovojcima (7) – ukupno 137 boraca (navedene brojke su prema sjećanju Safeta Safe Dizdara iz 2001. godine koji je 1964-1965. učestvovao u ekshumaciji posmrtnih ostataka).
Izvori: izjave članova porodica palih boraca, dokument iz arhiva Radmila Brace Andrića, spomenicinob.info.
Imate li podatke o drugim borcima koji su sahranjeni na Partizanskom spomen-groblju? Pišite nam.
PRILOG:
Primjeri iz stare štampe o namjeri sahranjivanja boraca u okviru Partizanskog spomenika:
Visoke brojke se danas čine pretjeranim, odnosno nerealizovanim, ali svjedoče o namjeri da se što više boraca prenese na Partizansko spomen-groblje.
Okt 1961: “… prema predviđanjima, u groblju će biti sahranjeno oko 800 palih boraca”
20. juli 1965: “Na partizanskom groblju biće sahranjeno preko 600 boraca”
22.9.1965.: “… Posmrtni ostaci oko 780 boraca iz Mostara, palih u borbama širom zemlje, bit će svečano sahranjeni u šest zajedničkih kamenih grobnica”
Sredinom septembra 1965. (odlomak): “(…) Spomen-ploče 610 boraca i zajedničke grobnice boraca poginulih u Dramiševu, Kamenoj, Glavatičevu-Bjelimićima i Ovojcima podsjećaće pokoljenja na veliki prilog glavnog grada Hercegovine narodnooslobodilačkoj borbi. (…)”
Večernji list, 22.9.1965: “Za tri dana svečanio će se otvoriti Partizansko spomen groblje u Mostaru. Na groblju će se nalaziti zajedničke grobnice i spomen ploče 610 poginulih boraca. (…)”
Izvor: CIDOM
1965: “U ovom monumentalnom spomeniku nalaze se posmrtni ostaci 614 palih boraca čija su imena ispisana na kamenim pločama i na taj način simbolizovana herojska borba naroda ovog kraja.”
Septembar 1965: “… monumentalno Spomen-groblje, koje je primilo posmrtne ostatke 614 boraca izginulih u ovim krajevima.”
1965: “polaganje vijenaca na zajedničku grobnicu”
U ovom dokumentu se spominje preseljenje posmrtnih ostataka dr Safeta Mujića (1966): “(…) Izvjesnu činjeničnu di-gresiju treba tražiti i u prisustvu grobnice narodnog heroja Safeta Mujića čije su kosti u međuvremenu prenijete u Mostar a ta promjena na grobnici nije naznačena. (…)”
izvor: spomenicinob.info.
* Tekst Odluke Komisije/povjerenstva za očuvanje nacionalnih spomenika kojom se “Graditeljska cjelina – Partizansko spomen-groblje u Mostaru proglašava se nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine”, objavljen u u “Službenom glasniku BiH”, broj 90/06.: “projektom izgradnje spomenika je bilo predviđeno 810 grobnih mjesta, ali je prikupljeno samo 560 ostataka poginulih boraca, od čega je 8 narodnih heroja. (…) Na spomen groblju postavljeno je 630 nadgrobnih spomenika koje su 2004. godine, uz suglasnost autora, zamijenjene novim od kamena «tenelije», istog oblika i natpisa. (Izvor informacija : gosp. Ahmet Ribica, ing. građevine – rukovodilac izgradnje.)
Povezani članci: