Iz stare štampe: “Ljudi s juga”, predstava Narodnog pozorišta u Mostaru o procesu protiv Gojka Vukovića (1979.)

Život i djelo Gojka Vukovića inspirisali su 1979. godine dokumentarno-poetsku dramu “Ljudi s juga” – autorsku predstavu Ahmeta Obradovića o suđenju komunistima iz 1927.godine (Gojku Vukoviću, Radi Bitangi, Mehmedu Bilaloviću i drugim). Predstava je doživjela 54 izvođenja, a igrali su Toni Pehar, Velimir Njirić, Ante Vican, Mekrema Vukotić… Dvije godine kasnije Obradović je ovu dramu režirao i za Radio Sarajevo.

Povratak Gojka Vukovića

Naredna premijera mostarskog Narodnog pozorišta inspirisana je suđenjem komunistima pred Državnim sudom za zaštitu države 1930. godine.

(Mostar, oktobra) – Ceo ansambl mostasrkog Narodnog pozorišta u velikom je iščekivanju, ali je sigurno najuzbuđeniji i sa najviše nadanja i strepnji ovadđnji reditelj Ahmet Obradović. On je autor i reditelj predstave “Ljudi s juga” čija je premijera zakazana za 16. oktobar, a riječ je o veoma ambicioznom projektu koji je na scenu postavljen povodom 60. godinjice Partije, Skoja i Revolucionarnih sindikata.

“Ljudi s juga” odškrinjuju jednu poznatu, ali ne i dovoljno osvjetljenus tranicu istorije. To je dokumentarna drama o suđenju grupi mostarskih komunista na čelu sa istaknutim revolucionarom Gojkom Vukovićem, pred Državnim sudom za zaštitu države u Beogradu 1930. godine. Istovremeno, to je id rama o predratnom revolucionarnom Mostaru, amnogi detalji prvi put će ugledati svjetlo dana tek sada, na pozornici mostarskog pozorišta – mada su sve to istorijske činjenice zabilježene u sudskim spisima, arhivima, muzejima.

– Kada sam pošao u prvi razred osnovne škole, svakodnevno sam prolazio Ulicom Gojka Vukovića, a kasnije, kao mladić, slušao sam mnoge priče o ovom istaknutom revolucionaru – kaže Ahmed Obradović. – Nažalost, od pisanih materijala do danas postoji samo jedna knjižica profesora Nedima Šarca “Gojko Vuković” koja je izdata prije 20 godina. Ideja da se posvetim istraživanju ovoga materijala je duga, dvije godine sam je nosio u sebi. Možda ovim tekstom vraćam dug svojim prvim razmišljanjima o ovom revoluconaru i ujedno dajem svoj mali prilog osvjetljavanju predratnog revolucionarnog rada u Mostaru i Hercegovini.

Proučavanje materijala trajalo je godinu dana. Knjiga profesora Nedima Šarca poslužila je kao orijentir za pojedine faze života i rada Gojka Vukovića. Zatim su uslijedila dugotrajna istraživanja i “prekopavanja” po Arhivu Hercegovine, Muzeju revolucije Hercegovine, Institututu za radnički i komunistički pokret u Sarajevu, Arhivu CK SKJ. Obradović je koristio dokumentaciju o ovom sudskom procesu, fotogkopije raznih sudskih pisama i sa zapisnika sa saslužanja u mostarskom Okružnom sudu…

PRED SUDOM

U drami je prisutan predratni revolucionarni Mostar. Jezgro komunističke aktivnosti bilo je u Radničkom domu, omiljenom sastajalištu proletarijata. Policija je nekoliko puta zatvarala Dom zbog komunističke aktivnosti u radu biblioteke, radničkog društva “Abrašević” i fudbalskog kluba Velež. Zadivljuje literatura koju su čitali članovi Partije. U njihovim rukama bili su izvanredni Lenjinovi tekstovi “Najpreči zadaci našeg pokreta”, “Partizanski rat” i “O opštenarodnoj revoluciji”.

Zahvaljujući Vukoviću, svi Mostarci koji su bili u Socijaldemokratskoj partiji postali su komunisti, odnosno članovi Socijalističke radničke partije.

Hapšenje mostarske grupe je rezultat sarajevske provale. Mostarski Sud nije ni znao koga ima u ćelijama. Tek kada je Ministarstvo unutrašnjih dela iz Beograda javilo da je Gojko Vuković tih dana bio na kongresu Kominterne u Moskvi, da je išao i u unutrašnjost u metalski centar Baku i držao govor na srpskohrvatskom jeziku pred dvadeset hiljada sovjetskih radnika, bilo je jasno da je njegov navodni odlazak u Dalmaciju zbog posla bio izmišljotina.

Ustanovljenjem Državnog suda za zaštitu Države u Beogradu počinje serija suđenja komunističkim grupama iz svih gradova Jugoslavije. Na čelu mostarske grupe od jedanaest članova nalazio se Gojko Vuković.

– Prema riječima dr Ubavke Vujošević, naučnog radnika i istoričara, ponašanje mostarske grupe bilo je izvanredno – kaže Ahmet Obradović.

– Grupa nije odala ni jedno novo ime, niti liniju komunističkih veza Mostar-Sarajevo, Mostar-Zagreb i Mostar-Beograd. Svi su osuđeni, kazne su izdržali u Sremskoj Mitrovici i niko nije pomilovan.

U toku procesa, za rasturanje letka “Radničkoj klasi Jugoslavije” koji je izdao CK Revolucionarnih sindikata Jugoslavije, optužen je Rade Bitanga (kasnije proglašen za narodnog heroja*). Letak je razaslan radnicima i po Hercegovini po spisku pretplatnika lista “Borba”, čiji je povjerenik za Hercegovinu bio Rade Bitanga.

– Otkuda naslov “Ljudi sa juga”?

– Kroz cijelu dramu dominira izuzetno velika ljubav svih uhapšenika prema Hercegovini – kaže Obradović. – U tom vremenu cijeli jug naše zemlje bukvalno gladuje, ali svjesno vodi organizovanu političku borbu i ukazuje na ono o čemu kraljevina ne smije da govori, o čemu se šuti. Ovim naslovom sam htio reći malu odu ovim ljudima sa kamena.

Za ovakav naslov drame, obradović je imao još jedan motiv. Na završetku procesa, predsjednik sudskog vijeća, svjestan nemoći daljeg istražnog postupka koji je trajao 330 dana (!) obraća se Vukoviću potuno privatnom rečenicom: “Vukoviću, moram vam priznati, čudni ste vi, ljudi sa juga”.

MOŽDA I FILM

Do premijere nema još mnogo vremena. Sav ansambl Narodnog pozorišta mnogo očekuje od ovog projekta, drama je i veliki doprinos obilježavanju 30-godišnjice postojanja i rada teatra. Kako će ovaj tekst i sve ono što je zamislio Ahmet Obradović izgledati na sceni?

– Borim se da u konačnom obliku predstave revolucionari ne bude plakatnog tipa sa parolama, nego da budu jednostavni i da sve ono što govore bude produkt njihovog čvrstog uvjerenja. Čini mi se da sam na dobrom putu – kaže Obradović.

U grupi je bilo jedanaest optuženih revolucionara, ali zbog nemogućnosti davanja dovoljno prostora svakom od njih, odnosno zbog dužine projekta, u drami su obrađena samo četiri najkrakterstičnija lika.

– I podjela uloga je – kako kaže Obradović – veoma savjesna, ervolucionare ne igraju mladi glumci. U ulozi Gojka Vukovića pojavljuje se Toni Pehar, Mehmeda Bilalovića igra Šerif Aljić, Radeta Bitangu Velimir Njirić, a Nikolu Abramovića Milan Komljenović. Istražnog sudiju, dr Ucovića, igra prvak drame Ante Vican.

– Sa velikom zebnjom dočekujem premijeru drame iz prostog razloga što postoje mnogobrojni svjedoci života i rada Gojka Vukovića – veli Obradović. – Volio bih da svima bude jasno da sam neke elemente u dramaturgiji morao podrediti scenskim zahtevima, da je predstava jedna umjetnička forma i da kroz nju govorim kao pisac, ali i kao reditelj. Gola faktografija nije gotov materijal za pozorište. Svejstan sam takođe da je po etici svakog stvaraoca da izvaga odnos istorijskog i ličnog.

– Želim još da istaknem da se namjeravam pojaviti pred “Sutjeska filmom” sa scenarijom za dokumentarni film o životu i radu Gojka Vukovića – kaže Obradović. U tekstu “Ljudi sa juga” nisam obrađivao tragediju cijele porodice VUković, koja je jedinstvena u istoriji naše revolucije. Šest članova najuže porodice poginulo je u borbi za današnje vrijeme. Supruga Zlata pružila je prvi oružani otpor okupatoru, bacila je bombu i tako štitila bjekstvo grupe komunista koja je u njihovoj kući imala sastanak. Volio bih kada bi naš vrsni istoričar profesor Nedim Šarac napisao jednu pravu monografiju o životu i radu Gojka Vukovića…

Boško Šantić

* Rade Bitanga nije bio proglašen narodnim herojem.

PRILOG:

Izvor: list “Borba“, 14.10.1979.

O autoru predstave:

Povezani članci:

Mostarski revolucionar Gojko Vuković, muž Zlatke i otac četvero “Zlatnih” poginulih u NOB-u