Slike koje su putovale sedamdeset godina
… ili kratki prilog o tome kako je jedna mala fotografija, koju je pronašao i sačuvao mostarski istoriograf Karlo Drago Miletić, rasvijetlila identitete desetina palih boraca Mostara. Ovdje izdvajamo nekoliko primjera.
Od početka ovog projekta tim partizansko.info pokušava da dokuči, odnosno spoji, imena palih boraca na spomen-pločama i u brošuri “Partizanski spomenik u Mostaru” (1980) sa fotografijama iz iste brošure. U tom nimalo lakom zadatku od velike su pomoći bile razne istorijske publikacije te članovi porodica koji su prepoznali svoje pretke.
Ipak, na desetine boraca smo prepoznali na sasvim neočekivan način. A glavnu ulogu je odigrala jedna mala crno-bijela fotografija.
Radi se o slici panoa “Vječna slava palim narodnim borcima” sa mnoštvom sitnih (i još sitnijih) portreta mostarske omladine koja se ratnih godina digla protiv Trećeg rajha.
Pano, koji je vjerovatno bio napravljen krajem četrdesetih ili početkom pedesetih godina prošlog vijeka, već odavno ne postoji. Ali fotografija panoa, uslikana možda u prolazu, došla je do naših dana pukim čudom, sa nekog ratnog zgarišta devedesetih gdje je pronašao i sačuvao istoriograf Karlo Drago Miletić, a kasnije i mi uočili u njegovoj arhivi.
Tako je, poput nekog zagonetnog voza iz prošlosti, nakon 70 godina, pravo do našeg sajta doputovalo oko 140 boraca i zaslužnih građana Mostara.
Članovi tima partizansko.info probdjeli su sate (i dane) u pokušaju da dešifruju imena i lica na slikama.
Do danas je većina boraca sa panoa identifikovana. I, što je interesantno, s vremenom je postalo jasno da je dobar dio portreta u brošuri zapravo isječak iz neke veće slike. Sa velikim uzbuđenjem i zadovoljstvom smo otkrivali te druge dijelove slika, a neka naša saznanja ovdje dijelimo s vama.
Napomena: Veća fotografija je uvećan detalj sa panoa, manja fotografija na slikama desno je iz brošure “Partizanski spomenik u Mostaru”.
Predratni skojevac konspirativnog imena Bauk, u Mostarskom bataljonu od novembra 1941, Hivzija Brkić je poginuo u okršaju u Bijeloj kod Konjica 1942. godine. U istom okršaju poginuo je i Muhamed Taslaman Beg (slika dole). U NOB-u su dali život i Hivzijina dva brata i sestra: Hamdija Brkić, Ahmet Brkić i Fatima Brkić Velika.
Dva prijeratna druga: Nazif Džepo i Mirko Konjevod
Zajedno su jula 1943. stupili u omladinski odred sastavljen od mladih neiskusnih boraca kojeg je predvodio budući narodni heroj Mladen Balorda. Međutim, Nijemcima je (po nekim pretpostavkama) dojavljeno o kretanju odreda, koji je na izlasku iz Mostara dočekan u zasjedi kod Kamene. Jedan dio boraca je poginuo prilikom napada, na licu mjesta (među njima i Nazif Džepo, lijevo). Mirko Konjevod (desno) je zarobljen i nakon mučenja i ispitivanja, zajedno sa ostalim uhvaćenim omladincima, streljan nekoliko dana kasnije na Ovojcima. U zatvoru se hrabro držao: kad su tukli iznemoglog Dragu Palavestru, ponudio se da primi batine umjesto njega.
Prije rata radnica Fabrike duhana, u Mostarskom bataljonu bila je borac, bolničarka i bombaš. Poginula je 1944. godine kod Konjica. Iako je glava djevojke na slici lijevo uslikana možda pod malo drugačijim uglom, jasno je da se radi o istoj seriji fotografija. Umetak na slici desno objavljen je u mostarskoj “Slobodi” u jednom članku o Nijazi Nadi Bajat.
Kemal Sulejmanović je djelovao kao aktivista u okupiranom Mostaru. Odveden je 1944. ili 1945. godine i ubijen u kompleksu koncentracionog logora Jasenovac/Stara Gradiška.
Branko Kosjerina je poginuo kao borac Mostarskog bataljona u Dramiševu 1942. godine. Brankova porodica je prepoznala sliku i potvrdila da se zaista radi o njemu. Prema porodici, njegovi posmrtni ostaci su šezdesetih godina prenešeni sa prvobitnog mjesta ukopa i sahranjeni na Partizanskom spomen-groblju.
Prvo smo prepoznali početna slova, a potom u grupi boraca na slikama pod C-Ć u brošuri “Partizanski spomenik u Mostaru” uočili momka koji je mogao biti uslikan na biciklu – Čelebić Šaćir. U pozadini, sa lijeve strane od bicikliste, nazire se i Stari most.
Na ovoj grupnoj fotografiji prepoznali smo dva borca iz brošure “Partizanski spomenik u Mostaru”, a ispod slike napisano je, na žalost, samo jedno ime. Borac lijevo našao se u u brošuri u grupi na prezime R-S i identifikovan je kao Spužić Ahmet. Borac desno ima prezime koje, prema položaju slike u brošuri, najvjerovatnije počinje na slovo M, međutim nismo ga još dokučili. U brošuri je njegova slika odmah do palog borca Salke Milavića (broj 212, odnosno 213, u ovom članku).
Predratni aktivista Muhamed Hama Taslaman Beg poginuo je 1942. godine u Bijeloj kod Konjica. U istoj bici je poginuo i Hivzija Brkić Bauk (vidi sliku gore). Porodica je takođe potvrdila da je na manjoj slici Hama Taslaman.
Omer Fazil je bio predratni rezervni oficir. Na manjoj fotografiji se čak može uočiti i odlikovanje. Odveden je februara 1945. sa grupom Mostaraca za Sarajevo gdje je ubijen za vrijeme strahovlade Maksa Luburića.
Zahvaljujemo Arhivu Karla Drage Miletića na podacima i pomoći prilikom identifikacije boraca.
Povezani članci:
Ostalo je još dosta fotografija koje treba prepoznati i potrebna nam je vaša pomoć: