Hronologija: Planovi za Drugu fazu Partizanskog spomenika u Mostaru (1970-1975)

Deset godina nakon otvaranja Partizanskog spomen-groblja razvijen je projekat Druge faze spomenika koja je uključivala preko puta spomenika “savremeni trg, zgradu Muzeja revolucije i stambeni blok sa 150 do 200 komfornih stanova”.

Odluka o izgradnji Druge faze Partizanskog spomenika donešena je 1970. godine, “kad je Mostar slavio četvrt vijeka oslobođenja”, na “svečanoj sjednici svih vijeća Skupštine opštine”, i objavljena u “Službenom glasniku Skupštine opštine Mostar br 2/70”. O njenoj osnovnoj koncepciji te godine se raspravljalo na dva zasjedanja opštinskog Savjeta za urbanizam. Na jednom je bila prisutna i grupa arhitekata, a među njima i Bogdan Bogdanović, Jahiel Finci i Ivan Taubman.

Autor projekta je bio arhitekt Nedim Džudža iz mostarskog Zavoda za urbanizam i komunalnu djelatnost. Njegov projekat je bio odobren jula 1972. Procijenjeno je da bi projekat koštao 2,5 miliona tadašnjih dinara.

PROJEKAT

Druga faza projekta, preko puta Partizanskog spomenika, uključivala je “savremeni trg, zgradu Muzeja revolucije i stambeni blok sa 150 do 200 komfornih stanova”.

Prvo je bila u planu izgradnja Trga žrtava fašističkog terora, koji ne bi imao “uobičajeni gradski karakter sa prodavaonicama i sličnim sadržajima”. Planirano je da bude isključen iz saobraćaja, odnosno da se Ulica Blagoja Parovića presiječe “na nivou sa Ulicom Mahe Đikića, u produžetku Avenije 14. februara, a promet vozila za Bijeli Brijeg i Bolnicu” bi bio “skrenut kroz Ulicu Stjepana Radića”.

Zgrada muzeja je trebala imati neto površinu od 1100 do 1200 kvadratnih metara. Planirano je da stambeni blok “u svojoj osnovnoj namjeni, u ovom ansamblu ima funkciju paravana (…) između budućeg trga i spomenika i postojećih stambenih objekata, koji se uopšte ne mogu da uklope u prostornu plastiku cijelog spomeničkog kompleksa. Stambeni blok” bi trebalo da “dijagonalno presijecati staro “Veležovo” igralište, a njegov parter da bude na drugoj strani, ne na trgu.”

Spomenik na trgu je imao oblik “cvijeta sa prašnicima i laticama” koji “asocira na vječni plamen”.

Cilj je bio da sve bude “na jednom mjestu, u funkcionalnoj cjelini”, da bi se “postigao jedinstven i potpun doživljaj revolucije, u stvari, učešća i doprinosa Mostaraca i Hercegovaca u NOB i revoluciji”. Zabilježeno je ing. arh. Džudža objekte “posmatra kao jednu prostornu skulpturu na trgu” koja će “svojom zapreminom popuniti plato, a imaće prostornu vezu sa sadašnjim dijelom Partizanskog spomenika.” Za članak je izjavio:

“Meni je izuzetna čast da uz jedno takvo veličanstveno djelo mogu kao stručnjak da ostvarim svoj projekat. Mislim da se ovdje, u ovom jedinstvenom kompleksu neće ništa raditi ni bez konsultovanja, a ni bez pristanka profesora Bogdana Boganovića”.

Prema članku, “prof. Bogdanović se vrlo pohvalno izrazio o koncepciji druge faze spomenika i sam dajući podršku njenoj realizaciji”.

Očekivano je da bi se projekat završio 1975. godine “na jubilarnu 30-godišnjicu oslobođenja” Mostara, međutim, do realizacije nikada nije došlo. Na tom mjestu, preko puta spomenika, izgrađen je stambeno-poslovni kompleks.

Izvor: arhivamodernizma.com, lična arhiva Bogdana Bogdanovića u vlasništvu Ivane Babić Milovanović.

Izvor: “Sloboda”, 1974. godine. Na žalost, samo pojedini dijelovi članka su dostupni.

“Kada se pogleda maketa, zgrada muzeja i stambeni blok u svojoj simbolici predstavljaju cvijet sa prašnicima i laticama”

Izvor: CIDOM; “Partizanski spomenik u Mostaru”, IKRO Prva književna komuna, Mostar 1980.