Glas palog borca, prvi put nakon više od osam decenija
U arhivu Vazduhoplovnog muzeja u Beogradu nalaze se dva zvučna zapisa jednog palog borca sa Partizanskog. Po prvi put snimci će biti dostupni javnosti prilikom izložbe Velike regionalne izložbe u Mostaru povodom 60 godina Partizanskog spomen-groblja, u periodu od 25.9. 2025. do 16.10.2025.
Franjo Intihar (1909. Zagreb – 1943. Augsburg), aviomehaničar, do rata živio je i radio u Mostaru kao kao narednik vojske Kraljevine Jugoslavije. Aprila 1941. učestvovao je u evakuaciji jugoslovenskih visokopozicioniranih funkcionera, a i sam je prešao na Bliski Istok, gdje je stupio u sastav RAF-a za Sredozemlje. Dodatnu obuku je primio u Kairu u Egiptu i u SAD-u.
Nakon obuke, postao je pripadnik jugoslovenskog odreda u sastavu 15. američke vazdušne armije (Royal Airforce Yug 15 AF USAAT), te član posade teškog bombardera B-24 (serija 42-70389 br. 21), jednog od četiri koje je američko ratno vazduhoplovstvo dodijelilo jugoslovenskim pilotima. Poginuo je kao član posade B-24 19. decembra 1943. iznad Augsburga u Njemačkoj.
Za vrijeme boravka u Sjedinjenim Američkim Državama, Franjo je snimio svoj glas na ploči, koja je kasnije pronađena u njegovoj zaostavštini. Navodno su tada postojale kabine gdje je svako mogao da kupi ploču i snimi svoj tonski zapis. Franjo je vjerovatno pripremio tekst unaprijed i pročitao za vrijeme snimanja. Audio zapis je vraćen porodici, a nakon smrti Franjine supruge, zajedno sa njegovim arhivom, predat na čuvanje Vazduhoplovnom muzeju u Beogradu. Nakon više decenija, saradnici Muzeja, u saradnji sa Centrom VAM iz Beograda i partizansko.info, digitalizovali su snimak i učinili dostupnim javnosti. Snimci su od velike važnosti za Partizanski spomenik, jer za sada predstavljaju jedini postojeći audio snimak nekog palog borca sa Partizanskog.
Na prvom snimku Franjo govori ukratko o svom ratnom putu. Na drugom snimku on pjeva prelijepu pjesmu kojom nas vraća u svoje vrijeme, glasom koji zadivljuje. Snimci su napravljeni s ljubavlju, prvenstveno za svoje najmilije. A diraju sve nas, jer putovali su do nas više od osam decenija!
Franjo Intihar, o sebi ukratko:
Zvučni zapis sa ploče Franje Intihara
“Danas sam posetio „Yugoslavian voice“. Pričao sam im o ljepotama naše zemlje, naše domovine. Jugoslavija je zemlja bogatstva, gde svako može da živi. Nalazim se u Americi. Moj put u Ameriku bio je jako težak. Preživio sam svega i svašta. Imao sam kraksu kada sam udario u zemlju. Tom prilikom je poginuo gospodin Daković*. Kroz celu Grčku sam dobro prošao, ali na moru i Kalamati i u Aleksandriji bilo je opasnih dana i noći tada. Kroz Afriku sam imao lepih uspomena, kao i preparativni kamp u Ontariju. Posle 18 meseci došao sam do Amerike, gde se i danas nalazim. I vidim kako živi narod pravedan i dobar i (…) Bog vidi.“
*Istorijska pozadina:
Avionesreća koju spominje Intihar desila se oko 3:30 časova 16. aprila 1941. prilikom evakuacije u emigraciju, i imala je jednu civilnu žrtvu. Poginuo je Marko Daković (1880-1941), advokat, narodni poslanik i ministar u Kraljevini Jugoslaviji. U avionu su, pored ostale posade, bila prisutna i dva avijatičara iz Mostara (avioinžinjer Franjo Intihar i pilot Borivoje Vulić).
Izvor: knjiga “Wings of Serbia” (odlomak)
Franjo Intihar, jedna pjesma
“Hitar vetar poljem piri,
dok na zemlju padne mrak.
Gorčina mi srce para,
jer od tebe moram poć’.
Ah ne idi, ne idi, ostani tu…”
(transkript uradio Nemanja Glišić, kustos Muzeja vazduhoplovstva)
Starogradsku pjesmu “Hladan vjetar poljem piri” i u novije vrijeme s zadovoljstvom izvode. Primjer u izvedbi Dušana Dančua.
Ploča sa glasom Franje Intihara nalazi se u arhivu Vazduhoplovnog muzeja u Beogradu. Zahvaljujemo na ustupljenom materijalu.
Pročitaj više o mostarskim pilotima: https://partizansko.info/tag/piloti
POVEZANI ČLANCI: