Video snimak: Okrugli sto “Mostar i Bogdan Bogdanović”
U Mostaru je 3. juna 2024. u Centru za kulturu Mostar održan Okrugli sto o djelu i naslijeđu Bogdana Bogdanovića u gradu na Neretvi. Donosimo neke od glavnih zaključaka skupa.
Medijator: dr Dario Terzić, komunikolog, Centar za kulturu Mostar
Učesnici:
- mr Mare Janakova Grujić, autorka izložbe “Večito” (Centar za graditeljsko nasleđe Beograd), otvorila je okrugli sto s napomenom da se društveni i politički konteksti mijenjaju a da spomenici ostaju, te da treba razgovarati o preživljavanju i promjeni uloge spomenika u novom dobu. Podsjetila je na dolazak arhitekte Bogdana Bogdanovića u Mostar 1960. na poziv SUBNOR-a koji je želio da u svom gradu 15 godina nakon pobjede sagradi spomenik kao što su to učinili neki drugi gradovi, te koliko se sam arhitekta “gradio” kroz Partizansko spomen-groblje, te da je sve što je ostavio Mostaru – presliku grada, grad u ogledalu, Mostar u malom – niklo iz čiste ljubavi. Bogdan Bogdanović je postao počasni građanin Mostara 1966. godine, 1965. je dobio prestižnu “Borbinu” republičku nagradu iz arhitekture, a narednih godina i plaketu za saveznu nagradu. Sedamdesetih godina je predvidio nišu na ulazu u Partizansko spomen-groblje gdje je želio da bude sahranjen. Maštao je da zadnje, penzionerske godine života provede kao Mostarac.
- dr Dragan Markovina, istoričar i publicista, govorio je o političkoj situaciji i centrima moći u gradu i njihovim ciljevima, te slaboj zainteresovanosti Mostaraca za sudbinu Partizanskog spomen-groblja. Istakao je da građani Mostara imaju ključnu odgovornost da nešto naprave i promijene, te da se Partizansko spomen-groblje neće drugačije obnoviti: potreban je politički pritisak kritične mase građana koja bi, između ostalog, zahtijevala da hitna obnova Partizanskog spomen-groblja bude izborna tema.
- dr arh. Senada Habibija (IDEAA Mostar), podsjetila je na drugu godišnjicu najbrutalnije devastacije Partizanskog spomen-groblja te da još nema zvaničnih podataka o počiniocima. Takođe je istakla uspjela nastojanja IDEAA-e Mostar da “Europa nostra”, organizacija koja štiti spomenike cijele Evrope, proglasi Bogdanoviićev kompleks jednim od sedam najugroženijih. Posebno je važan rad sa djecom i omladinom, kao budućnosti Mostara te da ne smijemo biti umorni upravo zbog njih. IDEAA Mostar pokušava kroz arhitekturu pomoći mladima da nađu prostor slobode bez tuđih, naučenih narativa, kako bi sami shvatili vrijednost prostorā kao što je Partizansko spomen-groblje.
- mr Jasmin Branković, govorio je normativno-pravnom aspektu situacije u kojoj se nalazi Partizansko spomen-groblje, kako se spomenik mora štititi a ne samo obnavljati. Istakao je da su izvršitelji vandalskih činova istovremeno skrnavitelji grobova i da ih treba označiti kao takve. Ideološki predznak samo zamagljuje činjenice. Takođe treba javno prozivati one koji ne obavljaju svoje funkcije kako dužnost nalaže, odnosno koje bi morali i trebali reagovati ali to ne čine. Zaključeno je da ogroman broj ljudi Mostara i ne zna da je Partizansko spomen-groblje zaista groblje.
- prof. dr Tatjana Mićević Đurić (Sveučilište u Mostaru), govorila je o tri etape graditeljskog naslijeđa Mostara (osmanskom kao najbolje istraženom, austrougarskog za koji vlada sve veći interes, i najnovijeg koji još nema tačan naziv (XX vijek, jugoslovensko, modernost). Istakla je kako su se stvari u slučaju najnovijeg naslijeđa uvijek “podrazumijevale” te da Partizansko spomen-groblje dobija status nacionalnog spomenika tek 2006. godine. Posebno nakon 1990-tih odnos prema spomenicima u Mostaru je užasan, i spomenici postaju ciljevi. Partizansko je u trenutku gradnje bilo na periferiji grada, čime je devedesetih zapravo možda izbjeglo veće devastacije. Takođe je navedeno kako nakon vandalizma, spomenici nose još jednu memoriju, te da u Mostaru ipak postoji Služba za zaštitu spomenika. Rješenje je u tome da se o spomenicima stalno govori, nove generacije uče o naslijeđu i identitetu, radi na promjenama školskih planova i programa, edukaciji učitelja i profesora, stručnim aktivnostima, akcijama, aktivizmom.
- arh. Srđan Gavrilović, istakao je urbanističko-umjetnički aspekt Partizanskog spomen-groblja, te je postavio pitanje koliko su primjerene neke funkcije, poput toga da se navijačka grupa nalazi preko puta groblja. U slučaju grobalja i monumentalnih građevina kao što je Partizansko spomen-groblje, radi se zapravo o obilježenim i označenim mjestima koja se više ne mogu preinačiti u nešto drugo, te tako treba da ostanu za vijeke vijekova.
- Hajna Tucić, istoričarka umetnosti, govorila je o memorijalima Drugog svjetskog rata i partizanskim grobljima kojih ima širom svijeta. Pored Evrope i posebno Rusije, slična groblja i memorijali postoje u Tunisu, Egiptu, Australiji, Japanu, Izraelu, na Novom Zelandu i Filipinima, Kini, Malti, Južnoj Africi, Velikoj Britaniji, Sjedinjenim Američkim Državama – čak 53, u Kanadi – 17 (u Jugoslaviji oko 30). Bogdanovićevo Partizansko spomen-groblje je posebno, između ostalog, i svojom jedinstvenom realizacijom – pozicijom, prostranstvom, ambijentom, kreativno-simboličnim slojevitim značenjima, jer većina drugih memorijala i grobalja su ili u obliku stuba ili se radi o poljima sa zbirnim krstovima.
- Maida Garić, konzervatorka (Umjetnička galerija BiH), istakla je da u slučaju spomenika treba govoriti o zaštiti a ne o obnovi. Obnova je zapravo pogrešan termin, pošto trenutno postoji trend uništavanja kulturnog naslijeđa nastojanja da se spomenik vrati u stanje u kojem je bio. Spomenike ne treba obnavljati već konzervirati, te potpomoći da dostojanstveno dalje stare. Takođe ih treba preventivno fizički zaštiti.
Pogledajte cijeli snimak (organizator: Centar VAM, produkcija: Fotografikum Studio):