brošura “Partizanski spomenik u Mostaru” (1980.)
knjiga “Spomenica Mostara 1941-1945.”
drugi dokument ili dokaz o spomen-ploči (na pr. fotografija)
dr Berta J. BERGMAN
Dr BERTA (JOZEFA ili JOSIPA) BERGMAN (Bergmann), rođena 10. maja 1894. u okolini Sarajeva, kao najstarija kćerka željezničkog činovnika Jozefa i Ernestine. Pored sestara, imala je i brata Alfreda. Porijeklom Jevrejka Aškenazi iz Beča. Roditelji su željeli kćerkama omogućiti najviše obrazovanje, te su Berta i njena sestra Marija upisale 1905. drugi, odnosno treći razred osmogodišnje Velike gimnazije u Mostaru. Time su postale prve žene učenice ove škole i prve žene koje su završile srednju školu u BiH. Obe sestre su nastavile školovanje u Beču, gdje je Berta diplomirala 1918. godine i postala doktor medicine. Vratila se u BiH i radila kao pedijatar u više mjesta, uključujući i Banja Luku. Uoči rata postavljena je za upravnika Školske poliklinike u Mostaru (nalazila se na mjestu hotela “Ruža”).
Sa dolaskom ustaša na vlast, Berta pomaže mostarski pokret otpora. Obezbjeđuje sanitetski materijal, predaje na kursevima za bolničare i liječi ranjenike. Istovremeno u svojoj kući prima Jevreje izbjeglice iz Sarajeva i drugih gradova koji bježe prema italijanskoj okupacionoj zoni. Dva puta hapšena od ustaša, zadnji put pred sam kraj rata, 15. januara 1945. godine. Ustaše je odvode u koncentracioni logor Jasenovac gdje je uskoro likvidiraju.
Bertina sestra Marija ud. Kon, koja je postala prva žena sa doktoratom u BiH, početkom rata je otpuštena s posla i otpremljena u koncentracioni logor Rab. Nakon kapitulacije Italije, dospjela je na oslobođenu teritoriju. Njena djeca su bili u partizanima – sin Mihael (Mihajlo) Kon je poginuo u partizanima. Kćerka Mirjana je zarobljena na Igmanu i odvedena u koncentracioni logor Ravensbruck. Marija i Mirjana su preživjele rat. Brat Alfred Fredi Bergman, poznat po nadimcma Mostarac i Lenc, streljan je od ustaša 1941. godine na Dotrščini u Zagrebu. Druga sestra Lujza Krčmar-Bergman je bila u izbjeglištvu u Dubrovniku i pridružila se partizanima 1944. godine. Njena kćerka Radojka Krčmar je poginula u slovenačkim partizanima.
Na Partizanskom spomen-groblju u Mostaru su spomen-ploče tri člana ove porodice: dr Berte Bergman, Mihajla Kona i Radojke Krčmar. Ime dr Berte Bergman, pored dr Safeta Mujića nalazi se na spomen-ploči doktorima, farmaceutima i studentima medicine i farmacije na zgradi VMA u Beogradu. Još jedna spomen-ploča je otkrivena Berti i Mariji 2023. godine na Gimnaziji u Mostaru čije su nekada bile učenice. 1999. godine na Jevrejskom groblju u Mostaru je podignut spomenik holokausta, na kom je upisano i Bertino ime.
ODLOMAK IZ LITERATURE:
Dr Berta Bergman, ljekar Školske poliklinike u Mostaru, vršila je kontrolu sanitetskog i drugog materijala. Ubrzo je konstatovala da je nestalo mnogo alkohola, joda, igala za šprice, zavoja, vate i drugog sanitetskog materijala, pa se obrati bolničarki za koju je znala da je simpatizer NOP.
– Gdje je onoliki alkohol?
– Izlapilo…
– A jod?
– Izlapio…
– Shvatam da jod i alkohol izlape, ali šta je sa iglama?
– Istupile se…
– A zavoji?
– Troši se…
Pazi dobro, ako ide gore* neka i dalje lapi, a u protivnom držite se dobro.
Ne brinite, ide gore.
Pazite se, pa neka i dalje lapi…
* Misli se na partizane.
https://core.ac.uk/download/pdf/286765836.pdf; Romano, dr Jaša: Jevreji Jugoslavije 1941 — 1945. žrtve genocida i učesnici NOR, Srboštampa, Beograd; Romano, dr Jaša (1972) Jevrejski istorijski muzej, Zbornik 2, Beograd; Romano, dr Jaša, Jevreji u logoru na Rabu i njihovo uključivanje u narodnooslobodilački rat; https://www.mostar.ba/postavljena-spomen-ploca-sestrama-bergmann-u-gimnaziji-mostar/ ; https://www.facebook.com/SarajevoZaSvuRajuICijeliSvijet/photos/sestre-berta-i-marija-bergman/1117841284960699/; http://www.prometej.ba/clanak/drustvo-i-znanost/sestre-berta-i-marija-bergman-pionirke-zenskog-obrazovanja-u-bih-bez-ulice-bez-spomena-2708 ; https://mostarski.info/sestre-berta-i-marija-bergman/; https://pogled.ba/novosti/mostar/postavljena-spomen-ploca-sestrama-bergmann-u-gimnaziji-mostar/268354; https://www.abc-doctors.com/zene-ljekari-u-bih; https://autonomija.info/boro-kontic-sestre-bergmann-prepustene-zubu-vremena/?fbclid=IwAR1LelI42FygBAG8friuOry5DA-D5_w7FqSFWB82cQ_Y-0hVID0E8G2TaGQ ; grupa autora: Spomenica Mostara 1941-1945; Konjhodžić, Mahmud (1981): “Mostarke”: fragmenti o revolucionarnoj djelatnosti i patriotskoj opredjeljenosti žena Mostara, o njihovoj borbi za slobodu i socijalizam, Opštinski odbor SUBNOR-a Mostar; Mulić, Sulejman (2012): Zdravstvene prilike u Hercegovini tokom Drugog svjetskog rata sa posebnim osvrtom na Konjičko područje, BOSNA i Hercegovina 1941: novi pogledi : zbornik radova / [glavni i odgovorni urednik Husnija Kamberović]. – Sarajevo : Institut za istoriju; https://www.portalnovosti.com/mostarke-otpor-u-zicama; https://unigerc.unsa.ba/wp-content/uploads/2022/04/100-zena-100-ulica-po-zenama-WEB22_compressed.pdf; https://sr.wikipedia.org/sr-el/%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B0%D0%BA_%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%B0_%D0%BF%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D0%BD%D1%83%D0%BB%D0%B8%D1%85_%D1%83_%D0%9D%D0%9E%D0%A0 ; http://www.vma.mod.gov.rs/vma-u-proslosti; http://www.most.ba/108/083.aspx ; https://www.glassrpske.com/cir/plus/istorija/ZAPISI-IZ-ARHIVA-Banjalucki-ljekari-u-Kraljevini-Jugoslaviji-1929-1941-Ljekar-jedan-od-osnivaca-Rotari-kluba/238277https://autonomija.info/boro-kontic-sestre-bergmann-prepustene-zubu-vremena/; Pašić, Šefik: Vedrine u tmini.
Fotografija: S. Demirović, https://en.wikipedia.org/wiki/Berta_Bergman; https://federalna.ba/dulic-iduce-godine-doci-cemo-pjeske-na-partizansko-spomen-groblje-vulke ; https://www.facebook.com/photo?fbid=690361703098260&set=pcb.690361749764922&locale=es_ES ; https://www.facebook.com/SarajevoZaSvuRajuICijeliSvijet/photos/sestre-berta-i-marija-bergman/1117841284960699/
Poznajete li detalje iz života ovog borca? Pošaljite nam vaše priče i fotografije. Sačuvajmo od zaborava!