Mladen D. BALORDA, narodni heroj 

MLADEN (DUŠANA) BALORDA LOBRA, rođen 13. januara 1921. u Mostaru, metalski radnik (bravar), fudbaler omladinske sekcije “Veleža”. Član SKOJ-a od 1938. i KPJ od 1940. Poslije Aprilskog rata i okupacije Kraljevine Jugoslavije, 1941. godine, u okupiranom Mostaru, po zadatku KPJ, radi na prikupljanju oružja i drugog vojnog materijala. Jula 1941. godine ustaše su ga sa porodicom deportovale u Srbiju, ali se Mladen septembra 1941. godine zajedno sa jednim drugom vratio u Mostar. Putovao je većinom pješke sa nekim komunistima Crnogorcima, preko Sandžaka i Crne Gore. Radio je na organizovanju omladine na Carini, formirao udarne grupe i skupa s njima upadao u vojne magazine i iznosio oružje i municiju, odjeću i hranu.

Po povratku u Mostar radio je u jednoj ilegalnoj grupi, koja je prikupljala oružje, sanitetski materijal i druge potrebe za partizanske odrede. Kao ilegalac je sa jednom grupom partizana iz odreda upao u italijanski logor u Mostaru i izneo velike količine municije i odnio ih na Boračko jezero.

Kad je uhvaćen ranjeni borac Esad Fejić, Balorda i Ahmet Pintul su se predstavili kao ustaše i „preuzeli“ Fejića, izdali „potvrdu“ pratnji o preuzimanju, nakon čega su pobjegli (Esada su liječili mostarski doktori na skrivenom mjestu). U Bataljonu od oktobra 1941, zamjenik komandanta Bataljona. Zbog svoje hrabrosti, često je učestvovao u specijalnim zadacima. U borbama s četnicima juna 1941. godine, jedna grupa boraca je bila zarobljena i predata ustaškim vlastima u Konjicu. Međutim, grupa boraca bataljona, u kojoj je bio i Mladen, ušla je u Konjic, provalila u zatvor i oslobodila zarobljene drugove. Prilikom zauzimanja Jajca, krajem novembra 1942. godine, Mladen Balorda se na nalazio čelu svog voda i istakao u zauzimanju bunkera. U toku Četvrte neprijateljske ofanzive, uoči napada na Prozor, Mladen se sa dva druga probio kroz neprijateljske položaje i zapalio jednu kuću u gradu, da bi zbunio i demoralisao neprijatelja. Istakao se i kao zamjenik komandanta Mostarskog bataljona u Petoj neprijateljskoj ofanzivi. Zahvaljujući njegovom rukovođenju, kod Nikšića je uništeno oko 100 neprijateljskih vojnika. Nekoliko puta u toku rata je dolazio u Mostar, zadnji put se vratio na oporavak sa još 80 iscrpljenih boraca poslije Pete ofanzive.

Kad je došlo vrijeme izlaska iz Mostara, po nekim izvorima  i do 80 omladinaca se javilo da krene s njim, te je formiran Mostarski omladinski odred čiji je on bio komandant. Namjera je bila da se izvede odred u Desetu hercegovačku udarnu brigadu 15. jula 1943. godine, ali je napadnut od 200 njemačkih vojnika u selu Kamena kod Blagaja, kad su bili zanoćili u jednoj šumi. Sumnjalo se na izdaju koja nije bila nikad dokazana. Jedan dio neiskusnih, novopečenih boraca je pobijen, drugi dio, 18 boraca, sa teško ranjenim Mladenom pohvatan. Prebačen je u mostarsku bolnicu. Pripremana je njegova otmica, ali je strijeljanje nakon nekoliko dana u Mostarskom blatu preduhitrilo akciju. Takođe su tada streljani: ŠAĆIR ČELEBIĆ, radnik iz Mostara, MUZAFER DERONJA, radnik iz Mostara, ALIJA DRAČE, radnik iz Mostara, MARTIN DRVLJANOVČAN, muzičar iz Hrvatskog zagorja, IBRAHIM ĐUKIĆ, đak iz Mostara, OMER ĐUKIĆ, radnik iz Mostara, ABDUSELAM ELEZOVlĆ, radnik iz Mostara, SMAJO IBRULJ, đak iz Mostara, NAFIK KAZAZIĆ, đak iz Mostara, MIRKO KONJEVOD, radnik iz Mostara, KRUNO MILIĆEVIĆ, radnik iz Mostara, OSMAN NOŽIĆ, radnik iz Mostara, i ŠERIF SELIMOVIĆ, đak iz Mostara.“ Dva borca iz Odreda, Drago Palavestra i Alica Rizikalo, obješeni su na glavnom gradskom trgu.

Mladen je proglašen za narodnog heroja 5. VII 1951. godine. Mladenovi posmrtni ostaci su nakon rata preneseni i sahranjeni na Partizanskom spomen-groblju u Mostaru (izvor: arhiv Radmila Brace Andrića). Njegova bista je otvorena 13. februara 1985. u parku kod Hotela “Neretva” (Musala) u Mostaru, zajedno sa bistom Hasana Zahirovića Lace. Jedna ulica u Mostaru nosi ime Mladena Balorde.

Majka Jovanka je saznala za Mladenovu pogibiju tek kad se poslije oslobođenja vratila u Mostar. Mladenovog brata Vasilija i oca Dušana Nijemci su ubili u Kraljevu, prilikom masovnog streljanja građana oktobra 1941. godine (po nekim izvorima, otac Dušan je ubijen godinu dana kasnije). Poslije rata Mladen je opjevan u pjesmi Mostarskih kiša „Mostarska mati“: „Mladen i Laca, Tanja i Pava,/ svi mrtvi koji u nama žive, / došli bi jači od zaborava, / iz neke strašne ofanzive.“ (puni tekst)

Mladenov saborac Enver Ćemalović je sa divljenjem govorio o njemu: „Bio je promišljen, hladnokrvan i lukav borac. Kao starješina u Bataljonu uvijek se nalazio na čelu svojih jedinica i bombaških grupa. Zračio je čestitošću, iskrenošću, skromnošću i drugarstvom, bio je voljen od svih koji su ga poznavali. Kao vojnik svojom inteligencijom obećavao je mnogo, ali je prerana smrt presjekla njegov životni put.“

ODLOMCI IZ LITERATURE

Primjeri akcija u Mostaru:

„U grupi su bili: MLADEN BALORDA, vođa grupe, MUSTAFA ĆEMALOVIĆ ĆlMBA, RIFAT FRENJO, ALIJA MURATBEGOVIĆ ŠlCE, ŽIVKO PAPO HENĆI, MARTIN RAGUŽ i HASAN ZAHIROVIĆ LACA. O smještaju grupe u Mostaru brinuo se Hamid Vuk, a Safet Džinović obezbjeđivao je saradnju sa mjesnom organizacijom. Izvedeno je više noćnih akcija u kratkom vremenskom razmaku: — Iz Doma narodnog zdravlja odnesene su dvije vreće vate, kanta vazelina, sterilizator i nešto sanitetskih instrumenata, četiri vreće brašna, kanta ulja i sanduk šećera. Prehrambene artikle preuzeo je Safet Džinović za ishranu boračkih porodica i ilegalaca, a sanitetski materijal otpremljen je u Dobrč; — U tekstilnu trgovačku radnju Salih-age Demirovića, u centru grada, na Tepi, grupa je upala preko krova, obukla se u nova odijela i u vreće natrpala razne odjeće i zatim skladište odjeće u podrumu polila benzinom i zapalila ga. Sa svojim tovarom grupa je napustila radnju i otišla u kuću porodice Papo, gdje su s krova kuće posmatrali visok plamen koji je zahvatio zapaljenu radnju;— U kafani »Lira« na Carini pokupljeno je oko 150 stolnjaka za zavoje, nešto kuhinjskog pribora i alkoholnih pića za bolnicu na Borcima; — U Paherovoj knjižari uzete su dvije vreće papira i raznog pisaćeg pribora za škole na slobodnoj teritoriji. Slične akcije izvodila je i omladina grada u cilju snabdijevanja naših porodica i Bataljona hranom i raznim potrepštinama. U toku boravka obje grupe, Trbonjine i Balordine, većina njih zadržavala se u kući porodice Papo, u kojoj se Henćijeva majka Tereza brinula za ishranu drugova, a njen sin Isidor održavao je vezu sa organizacijom i članovima grupe koji su se krili na Carini.“

„Grupa boraca, na čelu sa Omerom Maksumićem, oparala je šine na obližnjoj okuci, a Mladen Balorda je predložio da se u lokomotivi naloži vatra. Kada je para dostigla maksimalan dozvoljeni pritisak, Mladen je pustio lokomotivu u pokret. Čim se voz ubrzao, Mladen je iskočio. Stigavši na okuku, voz se survao u korito rijeke Bosne. Bilo je to u samo svanuće. Jedna kompozicija, namijenjena za Njemačku, prevozila je duhan, suhe šljive i orahe. Naši su uzeli koliko su mogli ponijeti, svi su vagoni potom zapaljeni, zajedno sa zgradama i skladištima na Željezničkoj stanici. Kasnije su zapaljene i zgrade Suda i Sreskog načelstva”

O detaljima hvatanja na Kamenoj i pogibiji:

 „Zapovjednik Oružničke postaje u Blagaju narednik Mujo Đonko izvještava Zapovjedništvo 6. oružničke pukovnije u Mostaru: »Dne 4. srpnja 1943. godine oko 2 sata poslije pola noći iz Mostara u Blagaj došlo je oko 200 njemačkih vojnika grupe SS sa 3 časnika koji su zatražili oružnike ove postaje da im pokažu put, odnosno da pođu sa njima kao putovođe od mjesta Kaluđer bunar u pravcu Stjepankrsta … Taj izvještaj svjedoči o izdaji, jer je Odred iste noći, nakon dva-tri sata lutanja, zanoćio baš na pomenutom mjestu. Ko je izvijestio Nijemce nije se doznalo. Najvjerovatnije je obaviještena njemačka postaja u Bišini, a ona je radio-stanicom izvijestila svoju komandu u Mostaru. Šef Župske redarstvene oblasti u Mostaru Mato Roko, u izvještaju Glavnom ravnateljstvu za javni red i sigurnost u Zagrebu i Velikoj župi »Hum-« u Mostaru, pored ostalog, izvještava 20. jula 1943. godine: »Dana 8. srpnja 1943. godine prijavljeno je na oružničku postaju u Blagaju, kotar Mostar, da u šumi zvanoj Kaluđer bunar ima mrtvih partizana. Odmah je na lice mjesta uputila se ophodnja postaje sa seljacima prijavljenima, te su pronašli 10 lešina od kojih je jedna žena, dok su pronašli i jednog ranjenog partizana po imenu Huso Maslić . . . «

O Mladenovom zarobljavanju:

„Zarobljeno je 19 drugova, koji su preko Stoca odvedeni u Mostar.  Nakon izvlačenja iz obruča formirala se grupa od 11 drugova, u kojoj su bili: Mladen Balorda, komandant Odreda, teško ranjen u rame i  desnu nogu, Mijo Mrković, ranjen u obje ruke, Milivoje Bilanović, Miro  Boras,  Omer Ćišić, Remzija Duranović, Mugdim Hadžović, Muhamed Kreso, Jaroslav Novak, Ahmet Pintul i Avdo Zvonić.  Mladen Balorda, teško ranjen, više nošen dvojicom drugova nego  što se sam kretao, insistirao je da ga ostave. Na kraju je naredio da grupa  “pod rukovodstvom Mire Borasa ide s ranjenim Mijom Mrkovićem u Dobrč, a s njim su ostali Remzija Duranović i Ahmet Pintul.  Ahmet i Remzija su pomogli Mladenu da se kreće i, kad su daleko  odmakli od Kaluđer-bunara, dogovorili su se da Ahmet i Remzija pođu po konja u neko podveleško selo, a Mladen je, dobro zamaskiran, sklonjen u  šumu. Kad su se njih dvojica vratila po Mladena, njega više nije bilo na dogovorenom mjestu. Kako je Mladen pao u zarobljeništvo nikad se nije saznalo, ali se zna da su Nijemci sa dresiranim psima pretraživali okolinu. Treći dan poslije tragedije na Kaluđer-bunaru Nijemci su Mladena pridružili ostalim zarobljenim drugovima u Mostaru. Odmah po Mladenovom dolasku u prostoriju je ušao jedan SS oficir i upitao: »Ko je borac od prvih dana?« Mladen se javio: »Ja!« Na pitanje oficira: »Od kada?«  Mladen je odgovorio: »Od dana kada je patriotima Jugoslavije upućen  poziv da se bore protiv okupatora i fašizma.« Kratko vrijeme poslije tog razgovora Mladen je odvojen u posebnu sobu i vezan.“

U prilogu je kratka biografija narodnog heroja Mladena Balorde (Refik Hamzić, “Mostarci narodni heroji Jugoslavije“, 1986. Izvor: CIDOM)